Ганц нэг сургуулийн захиралтай хариуцлага тооцсон болж ажлаас нь халсан ч нөгөөх нь шүүхээр заргалдсанаар хариуцлагаас мултрах жишээтэй. Товчоор хэлэхэд сургууль гээч хүүхдийн эрх дээд зэргээр зөрчигддөг, элдэв бусармагийн үүр уурхай болон хувирлаа. Хүүхдүүд хагалчихна гээд бараг хамаг цонхоо торлож төмөрлөнө. Хаалгаа хатуу резинээр татуулж, хүүхдүүд түүнийг нь дийлэхгүй өвлийн хүйтэнд нусаа гоожуулан зогсоно. Сургууль дээр байгаа анги танхим, өрөө тасалгаануд, тэнд байгаа сургалтын техник хэрэгсэл, үзүүлэн таниулах материал гээд бүхий л зүйлийг цоожтой саванд хадгална. Сургуулиуд ч өмч хөрөнгөө өөрсдийх биш “улсынх” гэж тооцож, яг л социалист зарчмаар хадгалан хамгаална. Энэ бүхэн нь хүүхдүүдийн сургалтанд зориулж ашиглаж байх ёстой ч хэрвээ үрэгдүүлсэн бол багш нарт нь төлбөр тавьдаг учраас хэнийг ч буруутгах аргагүй. Тиймдээ ч бүх зүйл нь шоронгоос дутахааргүй цоож цуургатай.
Дэлхий нийтийн хөгжлийг дагаад боловсролын байгуулага хөгжих ёстой атал манай боловсролын системыг өөрчлөөд 20 жил болж байгаа ч өөрчлөгдөх нь бүү хэл харин ч сүйрэлд орсон гэхэд нэг их хилсдэхгүй болов уу. Боловсролын байгууллагаараа их тогловол ямар байдалд ордгийг өнөөгийн хүүхдүүдийн хүмүүжил, сурлага, багш нарын мэдлэг чадвар, боловсролын салбарт ажиллаж байгаа хүмүүсийн оюуны чадамж харуулаад өгч байна шүү дээ.
Монголд боловсролын салбарт хамааралгүй хүн байгаа бил үү. Надтай хамт ажилладаг залуу маань ганц охинтой. Ганц охиноо эхнэртэйгээ ээлжлэн цэцэрлэгт нь хүргэж өгдөг. Мань эрийн “хонины ээлж” таарахад багш нь их л таатай, найрсаг хандах бол эхнэрийг нь очихоор ийм ч зүйл хэрэгтэй, ингэ, тэг гэж уцаарлах нь олонтаа. Хашир залуу охиноо бодсондоо хааяа нэг багшид нь чихэр, шоколадтай очдог бол охины ээж зүй ёсных нь төлбөрийг өгсөн учраас илүү зүйл өгөх шаардлагагүй гэж үздэг. Багшийн ааш, аяг хувирах шалтаг нь ердөө л үүнтэй холбоотой. Хэрэв өөрийнх нь сэтгэлд нийцэхгүй зүйлийг багш нь санал болговол ээж нь шуудхан л “үгүй” гэж хэлнэ. Харин аав нь багштай харилцахдаа “үгүй” гэсэн үг ердөө ч гаргахгүй. Тиймээс ч болсон, болоогүй зурагтай, ядмагхан номыг дуртай, дургүй “худалдаж” авчихсан ажлын маань залуу багшийг далдуур муулсаар ирэх нь олонтаа. Хэдийгээр тэр авсан номондоо сэтгэл дундуур байдаг ч “Охиноо бодоод ахиад ч авна” гэнэ. Учир нь багшийн санал болгосныг зөвшөөрөхгүй бол ганц охиныг нь гадуурхана гэж болгоомжилно. Үүн шиг ёс бус зүйлтэй сэтгүүлчид өдөр болгон өөрийн биеэр нүүр тулдаг ч тэр тоолондоо халаглаад л өнгөрдөгөөс биш багштай нь хариуцлага тооцуулахаар баалсан нь ховор доо. Олон хүүхдийн өмнө загнуулан бүлтэлзүүлэхгүй гэхдээ л тэр л шүү дээ. Ийм л шалтгаанаар чанаргүй сурах бичгүүд зах зээлд давамгайлж, албан хүчээр хэдэн арван мянган хувиар борлогдож, энэ хэрээр сурах бичгээр бизнес хийж дадсан зохиогчид ч олшров. Тэдний сурах бичгийн борлуулалтад багш нарын нөлөө их байгаа. Зарчим нь их энгийн. Борлуулалтаа сайжруулахын тулд багш нарт тодорхой хэмжээний урамшуулал олгох ёстой. Тэдэнтэй харилцаагаа сайжруулж чадвал БСШУЯ-аас тухайн хичээлийн жилд хэддүгээр ангид ямар ном үзэх эсэхийг тогтоосон шийдвэр ч хамаагүй. Багшийн сонголтоор л сурах бичгээ авах жишээтэй. Зарим сургуулийн тав, зургадугаар ангийн бүлгүүдэд нэг хичээл хэрнээ өөр өөр сурах бичиг үзэх нь ч энүүхэнд. Тиймээс хүүхдүүд тавдугаар ангийн тэрний математик, түүний монгол хэл гэж зохиогчоор нь сурах бичгээ ялгаж, асуудаг болж.
Олон хүүхэдтэй айлд бол энэ хамгийн том дарамт учруулна. Нэг ахынхаа сурах бичгийг нөгөө дүү нь анги дэвшээд ашиглах боломжгүй. Энэ тохиолдолд ахиад өөр шинэ сурах бичиг худалдаж авна. Сурах бичиг дунджаар 5-10 мянган төгрөгийн үнэтэй. Бүх зүйл мөнгөөр хэмжигдэх болсон энэ цагт үнэгүй юм байхгүй шүү дээ. Тэгвэл тухайн сурах бичиг ханшдаа таарсан мэдлэг олгохуйц, чанартай юу гэх асуулт ургана. Харамсалтай нь үгүй. Тэр ч бүү хэл алдаа мадаг ихтэй төдийгүй Монгол хэлний ном л гэхэд үг үсэг, найруулгын алдаатай байх нь элбэг. Алдаатай сурах бичиг бүтээгчидтэй хариуцлага тооцдоггүй. Үүний уршгаар тав, эсвэл зургадугаар ангийн нэг хичээлийн сурах бичиг л гэхэд доод тал нь хоёр, дээд тал нь зургаа байгаа нь нууц биш.
“Нарантуул”-аар нэг хөглөрч байдаг хятадын хямдхан бүтээгдэхүүн шиг л сурах бичгийн аадар жилийн жилд сургуулиудыг дарж байна. Зах зээлийн өрсөлдөөний эрүүл зарчим энд үйлчлэхгүй. Тиймээс үнэхээр сайн сурах бичиг цагийн шүүлтүүрт тунаж, тааруу муу нь зах зээлээс шахагдана гэсэн ойлголт байдаггүй нь харамсалтай. Тухайн багш аль илүү хувь өгье гэсэн нөхрийн сурах бичгийг эцэг, эхчүүдийг авахыг шаардахаас бус сайныг нь гэх шаардлага байхгүй.
Энэ зарчим сурагчийн дүрэмт хувцаст ч харилцан адилаар үйлчилнэ. “Бат зүү” гээч оёдлын компанийг энд бас дурдаж болно. Сурагчдын дүрэмт хувцсыг дангаар ханган нийлүүлэгч монополь энэхүү компани хэн нэгэн эрх мэдэлтний дэмжлэгтэйгээр бараг нийслэлийн бүхий л сургуулийн дүрэмт хувцсыг нийлүүлдэг. Харамсалтай нь “хамгийн сайн” гэх тодотголтой дүрэмт хувцас нь төд удалгүй “бөөстөж”, хүүхдүүдийн гарын ая даахгүй урагдаж, тэр ч бүү хэл нийлэг материалаар хийсэн учраас ямар ч агаар салхи нэвтрүүлэхгүй хүүхдийн биед сөргөөр нөлөөлдөг үй олон жишээ бий. Тэгсэн хэрнээ тэнгэрт хадсан үнэтэй. Үнэтэй дүрэмт хувцас бүү хэл хүүхдийнхээ гутлыг хүчирч дөнгөхгүй байгаа эцэг, эхчүүдэд энэ ямар их дарамт учруулдгийг тэд төсөөлөхийг ч хүсэхгүй.
Үндэсний өөр үйлдвэрлэгчид цэвэр даавуугаар, хямд үнэтэй дүрэмт хувцас нийлүүлэх санал тавьдаг ч танил талгүйгээсээ болоод төдийлөн амжилтад хүрдэггүй. Нөгөөтэйгүүр тэд өөрсдөд нь дүрэмт хувцас нийлүүлэх эрх олгох түшмэд, багш нарт өгөх татаасыг бүтээгдэхүүний үнэд шингээж өгөөгүй учраас хувь хүртээхийг зөвшөөрөхгүй. Сургуулийн удирдлагын зүгээс хувь хүртээгээгүй учраас тэдний дүрэмт хувцсыг авахгүй. Ердөө л энэ. Иймэрхүү байдлаар сургуультай, сурагчтай, боловсролтой холбоотой бүх зүйл бохироос бохир бизнес болон хувирчээ. Тэгсэн хэрнээ “Бидэнд бага цалин өгч байна. Бvр ихийг өгөх ёстой. Ингэж байгаа маань Монголын ирээдүйн төлөө гэх мэт өөрсдөөрөө омогших үйлдэл их гаргана. Хариуцлагын тухай асуудал болоход бүхнийг бусад руу булзаах нь олонтаа. Эцэст нь хэлэхэд боловсролын салбарын тулга тойрсон тооцооны богино ухаан, асуудлыг зоосны нүхээр харах сэтгэлгээ монголчуудыг туйлдуулж байна. resourse: davalgaa.mn